Azərbaycan hökumətinin "arzuolunmaz şəxs" elan etdiyi, Avropa Şurası Parlament Assambleyasında (AŞPA) Almaniyadan olan deputat Frank Şvabe AzadlıqRadiosuna müsahibəsində AŞPA-Azərbaycan münasibətləri, bu yöndə gözləntilər və ölkədəki insan haqları ilə bağlı duruma Avropa institutlarının təsir imkanları barədə danışıb.
Azərbaycan AŞPA arasında gərgin münasibətlər fonunda bir də bugünlərdə AŞPA prezidenti Teodoros Rusopulos müsahibəsində Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevi siyasi rəqiblərini həbs etməyə vərdiş edən diktatorlarla bir sıraya qoyub və rəsmi Bakı da buna sərt cavab verib.
- AŞPA prezidenti Teodoros Rusopulos "Alpha News" agentliyinə verdiyi müsahibədə deyib ki, "Avropa Şurasının tələblərinə hörmət etməkdən imtina etdikdən sonra Assambleya haqlı olaraq Azərbaycan nümayəndə heyətinin səlahiyyətlərini ratifikasiya etməmək qərarına gəlib". O əlavə edib ki, "biz qərara gəldik ki, üzv ölkələrimizdən heç biri deyə bilməz ki, mən qaydalara hörmət etmirəm, mən bu qurumdan imtina edəcəyəm". Bütün bunlar nədən xəbər verir? Avropa Şurası öz tələblərinə, qaydalarına yanaşmada daha sərt mövqe tutub və ya hər hansı dəyişiklik edib?
- Biz heç nəyi dəyişməmişik. Hazırda vəziyyət belədir: illərdir ki, Azərbaycanda müəyyən dəyişikliklərin olunmasını tələb edirik, lakin heç bir nəticə görmürük. Bir daha vurğulamaq istəyirəm – bu, qonşu ölkə ilə münaqişə ilə bağlı deyil, qətiyyən əlaqəsi yoxdur.
Bu kimi münaqişələrlə bağlı hər kəsin öz fikri ola bilər. Amma Azərbaycanın daxili vəziyyəti ilə bağlı görməli olduğu məsələlər var. Biz siyasi məhbusların azad edilməsini tələb edirik. Müstəqil məhkəmə sisteminin tətbiqini tələb edirik. Ədalətli və azad seçkilərin keçirilməsini, parlamentdə müəyyən qədər real müxalifətin olmasını tələb edirik. Və bu tələblərin heç biri reallığa çevrilməyib. Dəfələrlə tələb etdikdən sonra deyirik: "Yaxşı, artıq biz aydın bir siqnal verməliyik".
Bu siqnal isə müəyyən müddət tanıdıqdan sonra sizi parlament üzvü kimi Parlament Assambleyasının tərkibində iştirakdan məhrum etmək idi. Bizimlə əməkdaşlıq etməlisiniz. Bizim məruzəçilərimizi ölkəyə buraxmalı, seçki müşahidə missiyasını dəvət etməlisiniz. Məhz bu səbəblə belə qərar verildi və prezident də əmin oldu ki, bizim öz fikrimiz və aydın standartlarımız var, biz bunlardan bir addım da geri çəkilməyəcəyik.
Cavab vermək isə Azərbaycanın öhdəliyindədir. Bu haraya aparacaq, dəqiq bilmirəm, çünki bir gün Nazirlər Komitəsi – yəni hökumətlərin təmsil olunduğu orqan – tədbir görməli və bizim atdığımız addımlara cavab verməlidir. Hazırda bu vəziyyətdəyik. Və bir daha deyirəm – biz Azərbaycanı da digər üzv ölkələr kimi təşkilatımızda görməkdən məmnunuq. Biz əməkdaşlıqdan məmnunuq, lakin Avropa Şurasının standartlarına, dəyərlərinə və qaydalarına minimum hörmət tələb edirik – nə az, nə çox.
"Azərbaycanda sərbəst fikir ifadə etsən, cəza alırsan, həbs olunursan"
- Prezident İlham Əliyev çıxışlarında dəfələrlə deyib ki, AŞPA özünün ərazi bütövlüyünü bərpa etdiyinə görə Azərbaycanı cəzalandırmaq qərarına gəlib, amma bunu insan hüquqları ilə pərdələyir. Bəs sizcə, Azərbaycanın qurumda səsvermə hüququndan məhrum edilməsinin məhz Qarabağ müharibəsindən sonra baş verməsi bir təsadüfdür, yoxsa Qarabağ olayları ilə bir bağlantısı var?
- Bu, bir növ təsadüfdür. Mən deyərdim ki, hər şeyin bəlli bir həddi var. Bir neçə il əvvəl vəziyyət elə idi ki, Azərbaycan bu təşkilatın bir çox üzvünü rüşvətlə ələ almışdı. Bu, yalnız qaydaların pozulması, dəyərlərə hörmətsizlik deyil – bu, rüşvət və təşkilatın içindən dağıdılması cəhdidir. Hazırda Almaniyada bununla bağlı məhkəmə prosesi gedir. Hər kəsi bu müstəqil məhkəmə işini izləməyə çağırıram. Almaniyadan üç keçmiş AŞPA üzvü hazırda məhkəmə qarşısındadır. Və görəcəyik ki, bu proses necə nəticələnəcək.
Sonra başımız başqa məsələlərə qarışdı, Rusiya Ukraynaya qarşı tammiqyaslı təcavüzə başladı. Və bir gün biz yenidən Azərbaycan məsələsinə qayıtdıq.
Problem ondadır ki, bir çox ölkə bu təşkilatın üzvüdür və bu səbəbdən konkret birinə fokuslanmaq çətindir. Beş il əvvəl bu təşkilatda 47 ölkə var idi. İndi biri – Rusiya artıq yoxdur, qonşusu Ukraynaya qarşı tammiqyaslı müharibə başladı deyə.
Xoşbəxtlikdən, Azərbaycanla Ermənistan arasında belə bir müharibə yoxdur. Əgər olsaydı, bu təşkilatın da çox aydın cavabı olardı, buna əminəm. Lakin burada fərqli bir vəziyyət var. Burada ərazi münaqişəsi var. Avropa Şurası və BMT açıq şəkildə bildirir ki, Qarabağ – bəziləri buna Dağlıq Qarabağ deyir – Azərbaycanın bir hissəsidir. Bilirəm ki, ermənilər bunu xoşlamır, lakin bu belədir. Sadəcə, biz zorakılığa qarşıyıq.
Başa düşürəm, Azərbaycan deyə bilər ki, 20 il ərzində heç nə olmadı, bir gün hərəkət etməliydik. Lakin biz bir təşkilatıq və üzv ölkələrdən münaqişələri zor tətbiq etmədən həll etməyi tələb edirik. Bu, təkcə Azərbaycanla bağlı deyil – bu, Rusiya, Ukrayna, Moldova və digər ölkələrlə bağlıdır.
Bu öz yerində, amma biz Azərbaycanın daxili vəziyyəti haqqında danışırıq. Biz illərdir bu ölkəni müşahidə edirik və vəziyyət həmişə eynidir. Biz eyni şeyləri tələb edirik, cavab ala bilmirik. Vəziyyət dəhşətlidir və getdikcə daha da pisləşir.
Bəlkə də, geosiyasi vəziyyətin kölgəsində prezident Əliyev düşünür ki, "Dünya indi başqa şeylərlə məşğuldur, mən nə istəyirəmsə, edə bilərəm". Bəzən də həqiqətən beynəlxalq qurumlarla istədiyini edə bilir. Lakin Avropa Şurasının Parlament Assambleyası ilə əsla.
Mən bilirəm ki, o, bizim quruma çox əhəmiyyət verir, həmişə əhəmiyyət vermədiyini desə də. Əks halda, bu barədə daim danışmazdı. Və bilirəm ki, o, Parlament Assambleyasını çox yaxşı tanıyır – özü də vaxtilə onun üzvü olub. Bilirəm ki, bu, onun üçün rahat bir vəziyyət deyil, lakin biz dövlət və hökumət başçıları üçün rahatlıq yaratmaqdan ötrü burada deyilik. Biz ölkə vətəndaşları üçün daha yaxşı şərait yaratmaq üçün buradayıq.
Azərbaycanda sərbəst fikir ifadə etsən, cəza alırsan, həbs olunursan, digər sanksiyalarla üzləşirsən, ölkəni tərk etməyə məcbur olursan. Bu isə heç bir halda qəbul edilə bilməz. Bizim demək istədiyimiz də budur. İndi isə cavab vermək yenə Azərbaycanın öhdəliyindədir.
Əgər cavab verərsə, biz Azərbaycan deputatlarını yenidən Parlament Assambleyasında salamlamağa hazırıq. Əks halda yox.
"Azərbaycanda diktatura adına əlamətlərlə siyahı dolar"
- İnsan hüquqları ilə bağlı duruma qayıdarıq, amma Qarabağla bağlı bir məsələyə münasibət bildirmənizi istəyirəm. Dediniz ki, təşkilat olaraq münaqişəni müharibə yolu ilə həll etməyə qarşısız. Bəs sizcə, 30 il ərzində Azərbaycan hakimiyyətinin Qarabağı müharibəsiz geri qaytarmaq imkanı olub ki, onu etməyib?
- Geosiyasi vəziyyətə baxsaq, bəli, həmişə imkanlar olur. Və düşünürəm ki, Ermənistan üçün də imkanlar olub. Tarixə baxsaq, hər iki tərəf üçün ağrılı olsa da, razılaşma imkanları olub. Geosiyasətdə bu belədir ki, heç vaxt yalnız bir tərəf üçün rahat olmur. Mən Almaniya parlamentinin Xarici Əlaqələr Komitəsinin üzvüyəm. Bu vəziyyət və imkanlar barədə geniş danışa bilərəm. Anlayıram ki, vəziyyət çox həssasdır, amma fürsət həmişə olub. Sadəcə bir daha deyim ki, mən Avropa Şurası Parlament Assambleyasının üzvüyəm və bizim təşkilatın məqsədi dünya üzrə geosiyasi problemləri həll etmək deyil və ya Avropanın Azərbaycandan və ya başqa ölkədən neft və qaz alması ilə bağlı məsələləri həll etmək deyil. Biz spesifik dəyərlərə nəzarət edirik.
Əgər hansısa ölkə bu dəyərləri və qaydaları pozursa və bu, təkcə öz ölkəsindəki vəziyyəti deyil, bütövlükdə təşkilatın etibarlılığını sarsıdırsa, bu halda sual yaranır ki, digər ölkələr niyə qaydalara əməl etməlidir, əgər bir ölkə öz istədiyini edirsə?
Ədalətli məhkəmə qərarları verilir – bu ölkə onu saymır. Siyasi məhbusların azad olunması tələb olunur – bu ölkə reaksiya vermir. Müxalifətin sərbəst fəaliyyət göstərməsi istənilir – cavab yoxdur. Niyə? Niyə digər ölkələr bunu etməlidir, hansısa bir ölkə yox?
Hazırda olan vəziyyət məhz budur. Bu, təkcə Azərbaycan və cənab Əliyevə deyil, digər ölkələrə də mesajdır. Əgər siz müəyyən qırmızı xətləri keçirsinizsə, bəzi hökumətlər, bəlkə də, susa bilər, amma Parlament Assambleyası olaraq biz hərəkətə keçəcəyik. Çünki bu, qəbuledilən vəziyyət deyil.
Mən bütün ölkələrin bu təşkilatda yer almasını istəyirəm. Bütün ölkələri sevirəm. Bir daha deyirəm – Azərbaycanı da sevirəm, hər zaman məni bu ölkəyə nifrət etməkdə ittiham etsələr də. Azərbaycan gözəl bir ölkədir, gözəl təbiəti, gözəl insanları var. Amma təəssüf ki, hökuməti avtoritar üsulla, diktator rejimi ilə idarə olunur. Bu, Azərbaycanda gördüyümüz reallıqdır.
Bunu heç kimi təhdid etmək üçün demirəm, bu, sadəcə bir təsvirdir. Əgər siz demokratiya ilə diktaturanı müqayisə etsəniz və gördüklərinizi siyahıya alsanız, Azərbaycanda diktatura adına əlamətlərlə siyahı dolar, amma demokratiya adına heç nə yoxdur. Və əgər siz demokratik dəyərlərə əsaslanan bir təşkilatla işləmək istəyirsinizsə, burada ciddi ziddiyyət yaranır. Bəli, deyə bilərsiniz ki, "Mən diktaturanı sevirəm", lakin o zaman belə nüfuzlu və əhəmiyyətli bir təşkilatın üzvü ola bilməzsiniz.
"Azərbaycandan hələ də Avropa Məhkəməsində hakim yoxdur"
- Prezident İlham Əliyev bugünlərdə onu da dedi ki, Azərbaycan Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin qərarlarını tanımır, çünki hakimlərinin seçilməsində iştirak etmir. Mən bilirəm ki, Azərbaycan Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasına ratifikasiyanı ləğv etmədən Avropa Məhkəməsinin qərarlarını icra etməməsi hüquqa ziddir. Bəs Sizcə, Azərbaycan bu konvensiyanı da ləğv edə bilərmi və ya həqiqətən də hakimləri seçə bilməməsi ona belə bir haqq verə bilərmi?
- Mən bilmirəm. Bu sualı prezident Əliyevə vermək lazımdır ki, o, nə etmək istəyir? Amma bir şey aydındır ki, qaydalar var və bu qaydalara əməl olunmalıdır. Əgər siz Avropa Şurasının üzvüsünüzsə, məhkəmə qərarlarına əməl etməlisiniz. "Biz hakim seçə bilmədik" demək bəhanə edilə bilməz. Yeri gəlmişkən, Azərbaycandan hələ də Avropa Məhkəməsində hakim yoxdur. Qaydalar var və Avropa Şurası qaydalara əsaslanan bir təşkilatdır və üzv olaraq siz bu qaydalara tabe olmalısınız. Amma Prezident Əliyev son aylarda və illərdə bu qaydalara əməl etməyib. Nümunə üçün Anar Məmmədlini deyim, bu, inanılmazdır, o, Parlament Assambleyamızın Vatslav Havel Mükafatına layiq görülmüş şəxsdir və yenidən həbsdədir.
- Bəs belə bir durumda, o cümlədən Azərbaycan Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin də qərarlarını tanımasa, bu halda Avropa Şurası nə edə bilər, əlindən nə gəlir?
- Bilirsiniz, təşkilatda iki əsas orqan var, parlament və hökumət, mən Parlament Assambleyasını təmsil edirəm, hökuməti isə Nazirlər Komitəsi təmsil edir və onların işi məhkəmə qərarlarının icra olunub-olunmamasına nəzarət etməkdir. Əgər ölkə qərarları yerinə yetirmirsə, onlar tədbir görməlidirlər. Nə vaxt və necə tədbir görəcəklərini isə gərək onların nümayəndəsindən soruşasız. Amma təkcə Avropa Şurasında yox, bütün dünyada vəziyyət elədir ki, parlament üzvləri daha çox addım atmağa hazırdırlar.
Avropa Birliyi parlamentarilərinə baxsanız, orada qəbul olunan qərarlar – təkcə Azərbaycanla bağlı yox, digər ölkələrlə bağlı da – daha sərt və açıqdır, nəinki Avropa Komissiyasında. Parlamentarilər daha irəli gedir, daha açıq şəkildə, daha aydın dildə konkret cavablar tələb edirlər.
Hökumətlər isə daha ehtiyatlıdır, başqa amillərə də baxırlar. Amma bir gün Parlament Assambleyası hərəkətə keçirsə, Nazirlər Komitəsi – yəni hökumətlər də cavab verməli olurlar. Biz hazırda məhz bu mərhələdəyik.
Onu da etiraf etməliyəm ki, cənab Rusopulos Assambleyanın tarixində ən yaxşı prezidentlərdən biridir. O, həm Assambleyada, həm də hökumətlər səviyyəsində böyük nüfuza malikdir. Əgər siz onunla belə bir qarşıdurmaya girirsinizsə, bu, sizin üçün yaxşı bir mövqe deyil. Bəli, siz geosiyasi vəziyyətə görə özünüzü güclü hiss edə bilərsiniz, amma Parlament Assambleyasının prezidentini təhdid etməklə özünüzü çox çətin bir duruma salırsınız. Bəlkə, prezident Əliyev buna əhəmiyyət vermir, bəlkə, elə bunu istəyir – bilmirəm.
"Mən də cənab Əliyevi "diktator" adlandırmışam"
- Bəs Sizcə, iki tərəf arasında bu qarşıdurma baş veribsə, - mən həm də cənab Rusopulosun Əliyevi "diktator" adlandırmasını nəzərdə tuturam, - bu cür münasibətlər nə vəd edir? Azərbaycan-AŞPA münasibətlərinin yaxın gələcəkdə müsbətə dəyişəcəyini gözləmək olarmı?
- Mən heç vaxt heç kimi təhdid etmək istəməmişəm, amma etiraf edim ki, mən də cənab Əliyevi "diktator" adlandırmışam və çox sərt cavab almışam. Yenə deyirəm, mən onu təhdid etmək istəmirəm, mən sadəcə vəziyyəti təsvir edirəm. Və reallıq budur ki, Azərbaycanda demokratiyaya aid heç nə yoxdur. Bir daha deyirəm – bu, təhdid deyil, təsvirdir. Əgər bir nəfər hər şeyə qərar verirsə, məsələn, kim həbs olunmalıdır, kim işgəncə görməlidir, kim ölkəni tərk etməlidir, kim seçkilərdə 90 faiz, 93 faiz səs qazanmalıdır – bütün bunlara əvvəlcədən o qərar verirsə, bu, diktatura əlamətidir.
Prezident Rusopulos Parlament Assambleyasını təmsil edir – bu, demokratik bir qurumdur. Biz qərarlarımızı demokratik şəkildə qəbul edirik – baxın, keçən həftə neçə fərqli çoxluqla qərar qəbul etmişik. Bu, diktaturadan çox uzaqdır. Azərbaycandakı parlamentin qərarlarına və oradakı "müxalifət"ə baxın – hansı demokratiyadan söhbət gedə bilər? Bu, sadəcə bir təsvirdir. Bəli, vəziyyət çətindir.
Mənim hər zaman cənab Əliyevin dediklərini izləməyə vaxtım olmur, amma onun son tədbirlərdən birində 7 dəqiqəlik çıxışını izlədim.
Orada bir nəfər var idi – Jordi Xukla. Deyə bilmərəm ki, onu rüşvətlə ələ alıblar, sübutum yoxdur. Amma təsir göstərildiyi aydındır. O, 2015-ci ildə seçki müşahidə missiyasının sədri idi. Sonradan məlum oldu ki, AŞPA üzvlərini rüşvətlə ələ almaq üçün qurulmuş şəbəkənin bir hissəsi imiş. Azərbaycan belə əməkdaşlıq edirdi - kim onlara tabe olmurdusa, rüşvətlə ələ almağa çalışırdılar. Biz bu praktikanı dayandırdıq. Və indi, normal üzv kimi fəaliyyət göstərmədiyinə görə qurumdan iki il cəza almış bu şəxs AŞPA-ya hücum edən cənab Əliyevin yanında əyləşib.
Biz isə sadəcə işimizi görürük – Azərbaycan xalqı üçün, azad yaşamaq istəyən, hüquqi dövlət və insan hüquqlarına hörmət edən insanlar üçün çalışırıq. Bundan artıq və əskik heç nə. Əgər cənab Əliyev və ailəsi, dostları bu dəyərlərə sadiq qalmağa hazırdırsa, biz dünyanın ən yaxşı dostları ola bilərik. Biz Azərbaycanı Assambleyada yenidən görməyə hazırıq, amma nüfuzlu üzv kimi, əks halda, yox.
- Siz Azərbaycan – AŞPA münasibətlərinin yaxın gələcəkdə müsbətə doğru dəyişəcəyini gözləyirsiz?
- Siz sanksiyalara səbəb olan son hesabatımıza baxa bilərsiniz – orada bir çox əsaslandırmalar var. Mən indi bütün detalları deyə bilmərəm. Aydın məsələdir ki, Azərbaycanda demokratiya bir gündə yaranmayacaq. Amma biz həqiqi iradə görmək istəyirik. Sadəcə bir-iki nəfərin azad olunması kifayət deyil. Əlbəttə, bu da müsbət siqnaldır, amma kifayət deyil. Əminik ki, 100 faiz əməkdaşlığa ehtiyacımız var və bu əməkdaşlıqda qarşılıqlı etimad olmalıdır.
Ölkədə siyasi məhbusların sayı getdikcə artır. Biz görməliyik ki, siyasi məhbuslar azad olunur. Biz istəyirik ki, demokratiya istiqamətində addımlar atılsın.
Mən ölkəni monitorinq edən biri deyiləm. Bu işi görən başqaları var. Bu, mənim vəzifəm deyil. Amma nəticədə biz vəziyyətə baxırıq.
Müəyyən danışıqlar olub, təfərrüata varmaq istəmirəm, amma hətta Parlament Assambleyasının prezidenti və onun ətrafındakı bəzi insanlar tərəfindən danışıqlar olub ki, geri dönüş üçün şərtlərin müzakirəsi üçün bir qapı açılsın. Amma Azərbaycan tərəfindən heç bir cavab yoxdur. Əgər prezident Əliyev qarşıdurma istəyirsə, əgər o, bizi ittiham etmək istəyirsə, bu oyunu oynaya bilər.
Bütün bunları mən bilirəm, çünki Əliyev dünyadakı yeganə avtoritar lider deyil. Mən bu cür strukturların necə işlədiyini bilirəm. Və, əlbəttə ki, onlar həmişə Ermənistanla münaqişədən danışırlar. Niyə? Çünki bu yolla xalqı öz arxasında birləşdirmək istəyirlər.
Çünki əgər Azərbaycandakı vəziyyətdən danışsa, o da bilir ki, vəziyyət çətindir – həm iqtisadi, həm də sosial baxımdan. Ona görə də dünyaya fərqli bir obraz yaratmaq istəyir. Və buna görə də başqa məsələləri müzakirəyə çıxarmağa çalışır.
Yenə deyirəm, mən bu ölkənin dostuyam. Avropa Şurası Parlament Assambleyasının bir çox üzvü bu ölkənin dostudur. Onlar ölkəni, mədəniyyətini, dinini – hər şeyini sevir və hörmət edirlər. Amma biz təşkilatın dəyərlərinə minimum hörmət gözləyirik.
Və mən bunu bir neçə dəfə demişəm – əgər siz futbol oyunu oynamaq istəyirsinizsə, qaydalarla oynamalısınız. "Yox, mən əllə oynayacağam, amma başqaları ilə eyni liqada qalmaq istəyirəm" deməklə olmaz. Onda siz bu oyunun bir hissəsi ola bilməzsiniz. Qaydalarla oynamaq və hər şeyi yerinə yetirmək lazımdır.
"Yaxşı cəhət budur ki, Azərbaycan ölüm hökmü tətbiq etmir"
- Bəs Sizin dediyiniz kimi, qaydalarla oynamaq istəməyən və meydanında insan haqları ilə bağlı durum pisləşən durumda Avropa institutları nə edə bilir?
- Bu yaxşı sualdır. Mən heç vaxt deyə bilmirəm ki, iqtisadi əməkdaşlıq olmasın. Həmişə belə bir sual ortaya çıxır – biz neft və qaz almalıyıqmı və s. Yox, məncə, biz mükəmməl olmayan bu dünyada ticarət etməliyik. Biz Çinlə və başqa ölkələrlə də ticarət edirik və orada insan haqları baxımından vəziyyət Azərbaycandan daha pisdir. Yaxşı cəhət budur ki, Azərbaycan ölüm hökmü tətbiq etmir – Çində olduğu kimi. Amma biz onlarla da ticarət edirik.
Mənim istədiyim odur ki, biz aydın danışa biləcəyimiz yerdə aydın danışaq.
Avropa İttifaqının bəzi sanksiya alətləri də var. Əgər bilirlərsə ki, ölkədə Avropa İttifaqının dəyərlərini pozan şəxslər var, o zaman onlara qarşı sanksiya tətbiq edə bilərlər. Bu, Rusiyaya qarşı edildiyi kimi, Azərbaycana qarşı da mümkün ola bilər. Amma bu, o demək deyil ki, siz ölkə ilə ticarəti dayandırmalısınız. Mən Avropa Şurasından da istəyirəm ki, sanksiya imkanlarından istifadə etsin.
Yenə deyirəm, məqsəd kimisə qovmaq deyil. Məqsəd ölkənin əməkdaşlıq etməsinə nail olmaqdır. Əgər bir ölkə əməkdaşlıq edərsə, heç bir sanksiya tətbiq olunmaz.
Bu, bərabər oyundur. Həmişə soruşa bilərsiniz – niyə digər ölkələrə qarşı sanksiya tətbiq etmirsiniz? Niyə Türkiyəyə, Gürcüstana və s. ölkələrə qarşı sanksiya tətbiq etmirsiz?
Amma Avropa Şurasının vəziyyətinə baxsaq, mən düşünürəm ki, artıq işıq salmaq vaxtıdır. Rusiyaya qarşı çox aydın oldu – onlar bir sərhədi keçdilər və Nazirlər Komitəsi üçün də bu, çox aydın oldu. Rusiyanın Avropa Şurasından çıxmalı olduğu açıq şəkildə bəlli idi – "Finito la Musica". Musiqi bitdi.
Və indi deyə bilərəm ki, ən pis vəziyyət növbəti namizəd kimi Azərbaycandadır. Başqa ölkələrlə müqayisədə. Qardaş ölkə Türkiyədə də çox problem var, bu doğrudur. Amma mən həm Azərbaycanda, həm də Türkiyədə seçki müşahidə missiyasının rəhbəri olmuşam və müqayisə edə bilərəm.
Cəmiyyət baxımından bəzən oxşarlıqlar var, məsələn, media azaddırmı? Xeyr, əsasən deyil.
Amma deməliyəm ki, Türkiyədə vəziyyət daha yaxşıdır. Orada hələ də müəyyən dərəcədə müstəqil jurnalistika var. Və bu jurnalistlərin hamısı həbsdə deyil.
Etiraz aksiyalarına çıxmaq mümkündür. Vətəndaş cəmiyyəti öz fikrini ifadə edə bilir.
Və bugünə qədər seçki hüququ ilə ölkədə hakimiyyəti dəyişmək imkanı var.
Bəli, indi bu risk altındadır. Cənab İmamoğlunun həbsi məsələsi var – bu hələ də mümkündürmü, bilmirəm. Amma keçmişdə bunu görə bilmişik.
Azərbaycanda isə belə bir şey mümkün deyil. Azərbaycan hər şeydən çox uzaqdır və bu təşkilatı rüşvətlə satın almağa çalışır.
Türkiyə belə etmir – onlar fərqli davranırlar. Onlar hörmətlə yanaşırlar, onlar hətta mənimlə də danışırlar və mən Türkiyə nümayəndə heyətinin rəhbəri ilə yaxşı münasibətdəyəm. Bilirəm ki, onlar bir çox sahələrdə təşkilatın dəyərlərinə qarşı hərəkət edirlər, amma hələ də ünsiyyətdəyik. Onlar məni tənqid də ediblər – seçki müşahidə missiyasının rəhbəri olduğum zaman mənim qərəzli olduğumu iddia ediblər. Amma mən bu məsələdə qərəzsiz idim. Və nəticədə dedim ki, bəli, cənab Ərdoğanın 52.48 faiz səslə seçkiləri qazandığını tanıyıram. Onlar məni dəvət etdilər, mənimlə danışdılar.
Azərbaycanda isə tam fərqlidir. Onlar ölkədəki vəziyyətlə bağlı kiminsə nəsə hərəkət etməsini istəmirlər. Onlar bunu rüşvətlə həll etməyə çalışırlar. Əgər istədiklərini etməsəniz, qaralama kampaniyası təşkil edirlər. Və siz də bilirsiniz, mən də bu hədəflərdən biri olmuşam. Çünki mən korrupsiyaya bulaşmış biri deyiləm – nə Ermənistandan, nə Azərbaycandan, nə Rusiyadan, nə Ukraynadan. Mən sadəcə öz işimi görürəm. Və mənim kimi bir çox başqaları da işini görür. Vəziyyət budur.
Gələcəkdə nə olacağını proqnozlaşdıra bilmirəm. Hətta bu dünyanın gələcəyini proqnozlaşdıra bilmirəm. Bəlkə, iki ildən sonra görəcəyik ki, Avropa Şurası böyük problemlərlə üzləşir. Amma bu, Avropa Şurasının pis təşkilat olmasına görə deyil.
Avropa Şurası mükəmməl bir təşkilatdır – sadəcə dünya mükəmməl deyil. Daha çox ölkə bu dəyərlərə qarşı çıxır. Mən Azərbaycanın üzərinə daha çox gedirəm, çünki onlar digərlərindən daha sürətlə yanlış istiqamətə gedirlər. Əgər biz bunu burada dayandırmasaq, digərləri üçün də pis nümunə olacaq və biz bütün təşkilatı itirə bilərik.
Və buna görə mən bu qədər açıq və sərt danışıram – Azərbaycan üçün yox, təşkilatın ruhu üçün.
"Tofiq Yaqublunun niyə həbsdə olduğu çox açıqdır"
- Bəlkə də, məlumatlısınız, Milli Şuranın və Müsavat Partiyasının üzvü Tofiq Yaqublu artıq 20 gündən çoxdur ki, həbsdə aclıq aksiyası keçirir. Ailəsi onun sağlıq durumundan çox narahatdır. Siz nə düşünürsünüz, onun həbsi, keçirdiyi aksiya barədə?
- Durumu bilirəm. Mən bir çox işlərlə məşğulam və bəzən hər biri haqqında ictimaiyyətə danışmıram, çünki bəzən diplomatik yollarla insanlara yardım etməyə çalışıram. Bəli, bu, ölkədəki çox pis nümunələrdən biridir. Və onun niyə həbsdə olduğu çox açıqdır. Mən həm onun, həm də digərlərinin azad olunmasını istəyirəm. Aclıq aksiyasında olanlara görə də narahatıq. Azərbaycan onu, digər bir çox insanı azad etməlidir.
- Almaniyada yeni kanslerdən gözləntiniz nədir – həm Azərbaycan-Almaniya münasibətləri, həm də insan haqları kontekstində?
- Yenə deyirəm, bizim ticarət marağımız var – bu, bütün ölkələrdə insanlar üçün yaxşıdır. Bizim geosiyasi marağımız da var. Qafqaz regionunda sabitlik istəyirik. Mən də bunu dəstəkləyirəm. Amma eyni zamanda, biz üzv olduqları təşkilatın dəyərlərinə hörmət edən ölkələr istəyirik. Və mən həmişə deyirəm, Azərbaycandakı vəziyyət dəhşətli olsa da, qonşu İranla müqayisədə daha yaxşıdır. Mən bunu da alqışlayıram. Azərbaycan Avropanın bir hissəsi olmaq istəyir, təşkilatın üzvü olmaq istəyir. Heç kim Azərbaycanı zorla üzv etməyib. Heç kim saçından tutub deməyib ki, sən mütləq Avropa Şurasına üzv olmalısan. Yox, bu, Azərbaycan hökumətinin azad seçimi idi.
Amma əgər siz buradasınızsa, demokratiya klubunun üzvüsünüzsə, o zaman xüsusi qaydalarla hərəkət etməlisiniz. Və biz sizin vəziyyətinizə digər üzv olmayan ölkələrdən fərqli yanaşırıq.
Mən Azərbaycanın qurumdan çıxmasını istəmirəm, amma hökumət bilməlidir – əgər üzvümsənsə, bəzi qaydalara əməl etməlisən.
Mən istər yeni, istərsə də köhnə alman hökumətindən gözləntim odur ki, bu dəyərləri vurğulasınlar.
Bilirəm ki, hər zaman ucadan danışmaq lazım deyil, hökumətlər parlament üzvlərindən fərqli fəaliyyət göstərir, bunu başa düşürəm. Çünki mənim də hökumətdə vəzifəm olub və o zaman fərqli davranmışam. Amma əminəm ki, daxildə Almaniya Azərbaycanın qaydalara əməl etməsi üçün təzyiq göstərənlər tərəfdədir. Strasburqda Nazirlər Komitəsinə baxsaq, Almaniya hər zaman Azərbaycanın öhdəliklərini yerinə yetirməsi üçün təzyiq göstərənlər tərəfindədir.
